BİM’in Yerinde İnceleme Engeli Davası: Neden Bu Kadar Önemli?

Rekabet Kurulu’nun zincir marketlere yönelik son dönem uygulamaları, piyasa düzenine müdahale yetkisinin sınırlarını yeniden gündeme getirdi. Özellikle BİM Birleşik Mağazalar A.Ş.’nin, Kurul’un yerinde inceleme sırasında dijital verileri yerinde inceleme engeli uyguladığı gerekçesiyle aldığı idari para cezası, hem hukuk çevrelerinde hem de kamuoyunda geniş yankı uyandırdı.

Yerinde inceleme, Rekabet Kurulu uzmanlarının şirket merkezlerinde yaptığı denetimler sırasında, dijital yazışmalara ve belgelere erişim sağlamasını da kapsar. Bu yetkinin engellenmesi, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 16. maddesi uyarınca ağır yaptırımlar doğurur.

BİM hakkında verilen karar, yalnızca bir market zincirine uygulanan ceza olmanın ötesinde, rekabet hukukunda dijital delillerin rolü, şirketlerin denetime açıklığı ve tüketici refahı açısından kritik sonuçlar doğurmuştur.

Yerinde İnceleme Engeli Nedir? Rekabet Kurulu’nun Saha Yetkileri

4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 15. maddesi, Rekabet Kurulu’na yerinde inceleme yetkisi tanımaktadır. Bu kapsamda, Kurul uzmanları şirketlerin merkezlerine giderek;

• her türlü belge ve defteri inceleyebilir,

• elektronik veri ve belgeleri kopyalayabilir,

• çalışanlarla sözlü görüşmeler yapabilir,

• gerektiğinde dijital cihazlara erişim sağlayabilir.

Yetkinin amacı, yürütülen rekabet soruşturmalarında delil karartılmasının önüne geçmek ve olası ihlallerin tespitini sağlamaktır. Uygulamada bu yetki, bilgisayarlar, sunucular, e-postalar ve özellikle de mobil uygulamalar (örneğin WhatsApp gibi anlık mesajlaşma sistemleri) üzerinden delil toplanmasını da kapsar.

Rekabet Kurulu, bu yetkisini kullanırken şirketten herhangi bir ön izin almak zorunda değildir. Yerinde inceleme yapılacağı, şirkete doğrudan bildirilir ve Kurul uzmanları yetkili personelle birlikte çalışmaya başlar. Bu süreçte şirketin, işbirliği yükümlülüğü vardır.

Yerinde incelemenin engellenmesi, geciktirilmesi veya eksik bilgi verilmesi, 4054 sayılı Kanun’un 16. maddesi kapsamında ayrı bir idari para cezası gerektirir. Cezanın uygulanması için herhangi bir ihlal tespiti yapılmış olması gerekmez; inceleme yetkisinin engellenmiş olması başlı başına cezai sonuç doğurur.

BİM Olayında Ne Yaşandı?

BİM Birleşik Mağazalar A.Ş. hakkında yürütülen rekabet soruşturması kapsamında Rekabet Kurulu uzmanları, 2022 yılında şirket merkezinde yerinde inceleme gerçekleştirmiştir. İnceleme sırasında uzmanlar, şirket çalışanlarının WhatsApp üzerinden gerçekleştirdiği bazı yazışmalara erişmek istemiş; ancak şirket personeli bu erişimi sınırlamış, bazı verilere ulaşımı engellemiştir.

Kurul, bu durumu yerinde inceleme yetkisinin engellenmesi olarak değerlendirmiş ve 2023 yılında BİM’e yaklaşık 7,4 milyon TL idari para cezası uygulanmasına karar vermiştir. Bu ceza, herhangi bir fiyat tespiti ya da kartel anlaşması gibi klasik rekabet ihlallerinden değil, yalnızca inceleme sırasında Kurul’un bilgiye erişiminin engellenmiş olması nedeniyle verilmiştir.

Rekabet Kurulu kararında, dijital delillere erişimin kısıtlanmasının, inceleme faaliyetinin bütünlüğünü bozduğu ve soruşturmanın etkin yürütülmesini engellediği açıkça ifade edilmiştir. Ayrıca, söz konusu davranışın tek başına ihlal teşkil ettiği ve caydırıcılık açısından ceza gerektirdiği vurgulanmıştır.

Bu karar sonrasında BİM yetkilileri kamuoyuna yönelik açıklamalarda bulunmuş; ancak Rekabet Kurulu'nun cezai yaptırımı aynen uygulanmıştır. Kararın ardından benzer büyüklükteki şirketler için de yerinde inceleme sırasında dijital verilerin erişilebilirliği konusu, uyum programlarında öncelikli gündem maddesi hâline gelmiştir.

Rekabet Hukuku Açısından Yerinde İnceleme Engeli Kararı Neden Kritik?

BİM’e verilen ceza, yalnızca yüksek tutarı nedeniyle değil; aynı zamanda rekabet hukukunun dijital delillerle ilişkisinin nasıl şekillendiğini göstermesi açısından da önem taşır. Yerinde incelemelerin artık sadece fiziksel evraklarla sınırlı kalmadığı, mobil cihazlar ve anlık mesajlaşma uygulamaları gibi dijital kaynakların da kapsam içinde değerlendirildiği net biçimde ortaya konmuştur.

Rekabet Kurulu, özellikle WhatsApp, e-posta, Teams, Slack gibi platformlarda yer alan yazışmaları “delil niteliğinde veri” kabul etmektedir. Bu durum, şirketlerin dijital iletişim disiplinini ve iç denetim mekanizmalarını yeniden yapılandırmalarını zorunlu kılmaktadır.

Kararın kritik yönlerinden bazıları şunlardır:

• İhlal tespiti olmaksızın ceza uygulanmıştır. Yani şirketin rekabeti bozduğu tespit edilmese dahi, Kurul’un inceleme yapması engellendiği için doğrudan ceza verilmiştir.

• “Bilgi saklama” veya “erişim engelleme” artık açık bir idari ihlaldir. Bu davranış, soruşturmanın etkinliğini zedelediği gerekçesiyle ağır yaptırımla karşılaşmaktadır.

• Cezanın miktarı, şirketin yıllık cirosuna oranla belirlenmiştir. Bu da benzer büyüklükteki şirketler için örnek teşkil etmektedir.

Bu tür kararlar, yalnızca ilgili şirketleri değil; piyasadaki diğer aktörleri de “yerinde incelemeye uyum” konusunda dikkatli davranmaya zorlar. Aynı zamanda tüketiciler açısından da piyasa şeffaflığını sağlama ve adil rekabetin korunması yönünden olumlu etkiler yaratır.

Benzer Kararlar: Trendyol, Arçelik ve Diğer Büyük Markalar

BİM kararı, yerinde inceleme sürecinde dijital verilere erişimin engellenmesi nedeniyle kesilen cezaların ilk örneği değildir. Rekabet Kurulu, özellikle 2021–2025 yılları arasında benzer nitelikte birçok karar vermiştir. Bu kararlar, şirketlerin dijital iletişim araçları üzerindeki denetim eksikliklerini ve veri saklama davranışlarını açıkça ortaya koymuştur.

Trendyol Kararı (2021)

Rekabet Kurulu, Trendyol hakkında yürütülen soruşturmada şirketin mobil cihazlar üzerindeki WhatsApp yazışmalarına tam erişim sağlamadığını tespit etmiş; bu nedenle şirket hakkında yerinde inceleme engeli nedeniyle 2 milyon TL'yi aşan idari para cezası uygulamıştır. Kurul ayrıca, şirketin platform içi algoritmaları üzerinden satıcıları ayrımcılığa uğrattığını da soruşturmuştur.

Arçelik Kararı (2022)

Arçelik Pazarlama A.Ş. hakkında yapılan yerinde inceleme sırasında, e-posta sistemlerine erişimin kısıtlandığı, bazı klasörlerin silindiği ve verilerin yedeklerinin gizlendiği tespit edilmiştir. Bu gerekçeyle Kurul, şirkete idari para cezası uygulamıştır. Kararda, aktif silme davranışı açıkça “inceleme engeli” olarak tanımlanmıştır.

Diğer Örnekler

• Migros, Yemeksepeti, Hepsiburada gibi şirketler de benzer gerekçelerle Kurul kararlarına konu olmuştur.

• Gerek anlık mesajlaşma uygulamalarının erişimi, gerekse dijital arşivlerin gizlenmesi, Kurul tarafından doğrudan cezalandırılabilir davranış olarak değerlendirilmiştir.

Bu kararlar göstermektedir ki, dijital veri yönetimi yalnızca bilgi teknolojileri departmanlarının değil, doğrudan hukuk ve üst yönetim kademelerinin sorumluluğundadır. Rekabet Kurulu'nun yaklaşımı, şirketlerin sadece rekabet kurallarına değil; aynı zamanda soruşturma sürecine eksiksiz işbirliği göstermelerine de odaklanmıştır.

Tüketici Bu Olaydan Ne Anlamalı?

Rekabet hukuku uygulamaları çoğu zaman teknik ve şirket odaklı görünse de, verilen kararların nihai etkisi doğrudan tüketiciyi ilgilendirir. BİM gibi geniş müşteri kitlesine sahip bir zincir marketin yerinde inceleme sürecinde Kurul ile işbirliği yapmaması, yalnızca hukuki bir tartışma konusu değildir; aynı zamanda piyasadaki şeffaflık, adil fiyatlandırma ve tüketici refahı açısından da önemli sonuçlar doğurur.

Rekabet Kurulu, fiyat belirlemelerinde haksız yönlendirmelerin veya gizli anlaşmaların olup olmadığını araştırırken, yalnızca şirket çıkarlarını değil, tüketicinin adil ve rekabetçi fiyatlara ulaşma hakkını da gözetir. Bu denetimlerin eksiksiz yürütülebilmesi ise ancak yerinde inceleme yetkisinin tam olarak kullanılmasıyla mümkündür.

Tüketici açısından bu kararın taşıdığı bazı anlamlar şunlardır:

• Zincir marketlerdeki fiyat artışları denetleniyor. Ancak bu denetimlerin sağlıklı yürüyebilmesi için şirketlerin engel çıkarmaması gerekir.

• Rekabet Kurulu, sadece idari bir kurum değil; aynı zamanda kamu yararını koruyan bir mekanizmadır.

• Şeffaf piyasa yapısı, tüketicinin bilgiye dayalı karar vermesi için temel şarttır. Kurul’un denetimi bu yapının korunmasına katkı sağlar.

Bu yönüyle BİM kararı, sadece bir şirkete yönelik ceza uygulaması değil; aynı zamanda kamusal sorumluluk bilincinin ve tüketici haklarının korunmasına yönelik önemli bir adım niteliğindedir.

Sonuç: BİM Kararı Ne Anlatıyor?

BİM’e yönelik yerinde inceleme engeli nedeniyle verilen idari para cezası, rekabet hukukunun yalnızca piyasa davranışlarını değil, denetim süreçlerine uyumu da ciddiyetle takip ettiğini göstermektedir. Bu karar, şirketlerin yalnızca rekabet kurallarına uygun davranmakla kalmayıp, aynı zamanda Rekabet Kurulu ile aktif ve eksiksiz bir iş birliği içinde olmaları gerektiğini ortaya koymuştur.

Ayrıca, dijital delillerin —özellikle WhatsApp yazışmaları gibi anlık iletişim araçlarının— delil niteliğinde değerlendirildiği bu süreç, şirket içi dijital iletişim disiplininin önemini daha da artırmıştır. Artık sadece şirketin resmi yazışmaları değil, bireysel cihazlar ve mesajlaşma uygulamaları da hukuki incelemenin konusu hâline gelmiştir.

Bu kararın öne çıkardığı bazı sonuçlar şunlardır:

• Yerinde inceleme yetkisi, Rekabet Kurulu’nun en önemli denetim araçlarındandır ve engellenmesi doğrudan cezayı gerektirir.

• Dijital veri yönetimi, hem bilgi teknolojileri biriminin hem de hukuki danışmanlık ekiplerinin ortak sorumluluğundadır.

• Tüketici refahı, yalnızca fiyat müdahaleleriyle değil; denetim mekanizmasının işlevselliğiyle de yakından ilgilidir.

• Şeffaflık ve hesap verebilirlik, sadece etik değil aynı zamanda hukuki bir zorunluluktur.

Sonuç olarak, BİM kararı, rekabet hukukunun yalnızca piyasa ihlalleriyle değil; aynı zamanda denetim sürecine verilen tepkilerle de ilgilendiğini ortaya koymakta ve hem şirketlere hem kamuoyuna güçlü bir mesaj iletmektedir.

Yazının sonu... Bu yazıda verdiğimiz bilgiler hukuki mütalaa ya da tavsiye niteliği taşımamaktadır. Verilen bilgiler yazılma tarihinde tarihinde yürürlükte olan kanunlara göre verilmiş olup, sizin yazıyı okuduğunuz tarihte güncel olmayabilir!

Bu sebeple; EĞER AMACINIZ HUKUKİ YARDIM ALMAK İSE BİR AVUKATA DANIŞMANIZI TAVSİYE EDERİZ.

Ana Sayfa İletişim